Inspiratiekader medezeggenschap

Dit inspiratiekader is vooral:

• geen handboek
• geen volledige beschrijving van medezeggenschap
• geen test om kwaliteit te meten
• geen verplichte lectuur of studieopdracht
• geen afvinklijst

Het is wel een verzameling ideeën en kansen. Het wil inspiratie geven en je helpen op een nieuwe manier naar medezeggenschap in je organisatie te kijken – en daar ook iets mee te doen. Het helpt om samen beslissingen te nemen over wat geldig is voor iedereen.

Je kunt het gebruiken in veel situaties: als zorgvrager, als iemand uit het netwerk, als medewerker of als beleidsverantwoordelijke. Nog beter is om het samen te gebruiken.

We noemen dit een ‘bladerboek’: je bladert erin, laat je verrassen en kiest wat je inspireert. In dit document vind je geen vaste handleiding. Vanuit 91 invalshoeken krijg je ideeën om medezeggenschap verder te ontwikkelen.

Er is geen vaste volgorde. Je kunt:

• willekeurig een invalshoek bekijken en uitproberen
• bij een probleem een bijpassende invalshoek zoeken
• onverwachte manieren vinden om naar medezeggenschap te kijken

Er zijn vaak verbanden tussen de invalshoeken, soms ook overlappingen. Dat is logisch, want we zien medezeggenschap niet als een pad dat je stap voor stap moet volgen.

Bij elke invalshoek staan vragen. In plaats van lange beschrijvingen nodigen we je uit om zo’n vraag te kiezen en te bekijken wat die in je organisatie oplevert. De vragen hoef je niet af te vinken.
Het is nog mooier als je er zelf nieuwe vragen bij bedenkt.

Er zijn heel veel manieren om ermee aan de slag te gaan. Hier zijn enkele voorbeelden:

• Vastgelopen in een gesprek?
  Er is bijvoorbeeld spanning of iemand wil afhaken.
  Zoek in het schema een invalshoek die met de situatie te maken kan hebben.
  Lees samen de toelichting en bekijk de vragen. Herkent iemand zich hierin?
  Bespreek hoe je de spanning aanpakt en kijk of er nog andere invalshoeken passen.
• Commentaar na afloop van een traject?
  Gebruik het kader om fouten te voorkomen bij een volgend traject.

• Weinig enthousiasme voor deelname?
  Kijk welke perspectieven in het kader deelnemers zouden kunnen aantrekken.

• Mededeelname verslapt?
  Laat op elke teamvergadering iemand een invalshoek presenteren.
  Lukt het kiezen niet? Kies er één via een spel of toevallig middel.

• Wekelijkse focus?
  Kies per week één invalshoek en houd die in gedachten bij elk gesprek.
• …

Sommige modellen, zoals de participatieladder, werken met treden: hoe hoger je staat, hoe belangrijker.
Wij volgen dat niet. Elke manier om zorgvragers en hun netwerk te betrekken is waardevol – op elke trede. Er is dus geen boven of onder.

Ook in vertegenwoordiging maken we geen rangorde. Of je nu zorgvrager, deel van het netwerk, medewerker, beleidsverantwoordelijke of bestuurslid bent: iedereen krijgt dezelfde kans om mee te doen, te inspireren en verantwoordelijkheid te dragen.

We kiezen niet voor een ladder, maar voor een stroom – een kronkelende rivier met zijtakken, eilandjes, splitsingen, snelle stukken en rustige plekken.
Soms kies je voor snelheid, soms voor rust. Beide hebben waarde.
Daarom is er in dit inspiratiekader geen vaste volgorde. Er is geen lijst die je zo snel mogelijk moet afwerken.
Misschien ontdek je zelfs nieuwe invalshoeken die belangrijk zijn voor jouw organisatie.

Participatie betekent: meedoen aan het dagelijks leven in de zorg. Zorgvragers (zoals bewoners of cliënten) doen mee aan activiteiten, alleen of samen.
Voorbeelden:

• meehelpen in de tuin
• samen koken
• een hobby doen
• meepraten over het weekmenu

Het doel is: meedoen aan dingen die het leven leuker en aangenamer maken. Een goed participatiebeleid zorgt dat mensen actief kunnen deelnemen, zonder drempels.

Inspraak betekent: je mening geven over beslissingen die genomen moeten worden. Zorgvragers of hun vertegenwoordigers krijgen de kans om ideeën of adviezen te geven. Vaak is inspraak niet bindend: het geeft richting aan beleid, maar beslist niet mee.
Een goed inspraakbeleid zorgt dat er op veel momenten ruimte is voor de stem van de zorgvrager.

Medezeggenschap gaat nog een stap verder: samen beslissingen nemen over wat geldig is voor iedereen.
Het is niet zomaar een mening, maar een afgesproken overleg met zorgvragers of vertegenwoordigers van zorgvragers. Deze vertegenwoordigers worden gekozen of aangeduid om namens een groep te spreken.
Medezeggenschap gebeurt bij belangrijke beslissingen en kan officieel zijn: soms moet het bestuur luisteren, toestemming vragen of echt samen beslissen.

Een goed medezeggenschapsbeleid zorgt dat deze manier van werken groeit, in het belang van goede zorg en een goed leven.

We gebruiken liever de term samenwerkingspraktijk in plaats van ‘cultuur van medezeggenschap’. Dat maakt duidelijk dat het om actief samenwerken gaat: mensen steken bewust tijd en energie in overleg, luisteren en beslissen.

Een medezeggenschapstraject is een weg die je samen aflegt. Het gaat nooit over één kort moment of één gesprek. Bij medezeggenschap denk je aan een proces: een thema wordt besproken, er wordt gezocht naar een oplossing, en uiteindelijk wordt er een beslissing genomen.
Bij elk traject zijn meerdere mensen of groepen betrokken. Bijvoorbeeld:
• Beleidsverantwoordelijken: zij nemen beslissingen en moeten uitleg geven over wat ze doen.
• In deze tekst gebruiken we het woord ‘zorgontvanger’ voor mensen die zorg of ondersteuning krijgen. Maar dat betekent niet dat ze passief zijn. Zorgontvangers nemen actief deel aan overleg en beslissingen. Ze denken mee, praten mee en beslissen soms mee. Zij zijn volwaardige partners in de zorg.
• Personeelsleden: zij voeren de beslissingen vaak uit.
• Soms is ook het bestuur van de organisatie betrokken.
Zo’n traject begint altijd met een vraag. Dat kan iets kleins zijn of iets groots. Bijvoorbeeld: “Hoe verdelen we de dagbesteding beter?” of “Wat moet er veranderen aan de maaltijden?”
De vorm van die vraag en het antwoord kan telkens anders zijn. Maar het gaat altijd over kwaliteit: hoe maken we de zorg en het leven beter?
Participatie, inspraak en medezeggenschap hebben allemaal datzelfde doel: bijdragen aan een leven met meer kwaliteit. In de zorg voor mensen met een handicap noemen we dat: een goed en bloeiend leven. Dat betekent: goede zorg krijgen, ondersteund worden in wat je wil doen, en kansen krijgen om je te ontwikkelen.

Aanspreekpunt – Actief begrijpen – Alle acties tellen – Alles in beeld – Alternatieve manieren – Altijd een antwoord – Beleidsplan en zelfevaluatie – Bespreekbaar maken – Bewust maken – Blijvend in gesprek – Blijven leren (opleiding – Buiten de lijntjes durven denken – Brede blik – De juiste mensen betrekken – Denken aan de toekomst – Dicht bij de uitvoering – Doelen zijn helder – Doen wat je zegt – Duidelijk project – Durven twijfelen, durven proberen – Duurzaam maken – Een lerende organisatie zijn – Eenvoud – Een zichtbaar resultaat – Eigen stem versterken – Elkaar begrijpen – Elkaar optillen – Evaluatie op vaste momenten – Flexibele vraag – Gedeelde verantwoordelijkheid – Gedeelde waarden – Geen gesloten club – Gelijkwaardig – Gericht op oplossingen – Hedendaags – Helpen groeien – Herhalen helpt – Herkenbaar en zichtbaar – Het geeft goesting – Iedereen heeft een plaats – Iedereen krijgt een stem – Iedereen moet kunnen meedoen – Inclusief ontwerpen –  Inspirerend werken – Juiste toon – Kennis bewaren en delen – Kosten en baten delen – Kracht delen (empowerment) – Kritisch en reflectief – Kruispuntdenken – Kwaliteit controleren – Locatie, tijd en vorm – Lusten en lasten – Neutrale informatie – Ondernemen voor de samenleving – Oog voor gevolgen – Ook korte trajecten – Open en doorzichtig – Open toegang – Op maat – Opvolgen van kwaliteit – Rekening houden met diversiteit – Resultaten delen – Ruimte voor proefprojecten – Samen gedragen – Samenhang – Samen voor iedereen – Samen maken (co-creatie) –  Slim vooruitdenken – Stapsgewijs – Stem van onderuit (bottom-up) – Tijd om te leren – Timing en verwachtingen – Van ik naar wij – Verantwoordelijkheid – Verbinding als basis – Verbonden speelveld – Verdraagzaamheid – Verhalen vertellen –  Vertrouwen – Visie als vertrekpunt – Vooruit durven denken – Vooruit plannen – Vorm versterkt inhoud – Vrijheid creëren – Vrijwilligers betrekken – Waarde bewaken – Waarde toevoegen –  Werken met ambitie – Weten wat werkt – Zichtbaar maken – Zonder polarisatie

Praktijk van medezeggenschap – Juiste vaardigheden en mogelijkheden – Verschillen – Verbinding – Solidariteit – Met een stevige basis – Helder – Structuur en samenhang

Basisvoorwaarden – Verwachtingen – Vorm en vormgeving – Meerwaarde – Valkuilen

De verschillende invalshoeken werden samengebracht in een schema. Elke invalshoek heeft daar een specifieke plaats binnen een perspectief en binnen een werkterrein. Op deze manier geordend zie je al wat verbanden tussen invalshoeken.

Soms is het handig om te werken vanuit een document op je computer. Daarvoor is er een pdf die je kan downloaden. Je kan daarin klikken op de invalshoeken, perspectieven en werkterreinen en zo in je webbrowser de informatie terugvinden.

Klik hier om dat interactieve schema te bekijken | Download het interactieve schema als pdf